Przystanek XIV: Dobranoc, Auschwitz reportaż

PS Jeśli ktoś spodziewał się przystanka XIII, to mi przykro, ale nie uznaję tej liczby ;)

Autor: Aleksandra Wójcik, Maciej Zdziarski

Tytuł: Dobranoc, Auschwitz

Wydawnictwo: Znak Horyzont

Rok wydania: 2016

Ilość stron: 288

Ocena: 10/10

Czy wnerwiła Kocyk?: Taka tematyka nigdy nie wnerwia Kocyka

   

KL Auschwitz to nie tylko dawny obóz koncentracyjny, ale i symbol wielu miejsc pamięci dotyczących czasu II wojny światowej (warto wspomnień, że z tego powodu wpisany został na listę UNESCO). Należy poznać choć jedną jego historię, szczególnie że omawiany tutaj reportaż zasługuje na uwagę.

Mówienie o doświadczeniach przeżytych w obozach koncentracyjnych nie jest relacją prostą. Bywa, że przypomina rodzaj terapii, podczas której były więzień pozbywa się swoich wspomnień w pośpiechu. Autorzy wciąż prześcigają się co do formy, stylu, jakości zawartej treści i tego, co wnoszą do dzisiejszej historii. Współcześnie coraz częściej mamy do czynienia z przekazami pośrednimi (pisanymi przez ich bliskich). Dzieje się tak, ponieważ nieuchronnie zmierzamy do chwili, gdy ostatni świadkowie tamtych czasów odejdą, pozostawiając nas ze swoimi licznymi relacjami i prośbą „Nigdy więcej”. O tym właśnie ma nas uświadomić książka Aleksandry Wójcik i Macieja Zdziarskiego.

Reportaż początkowo miał dotyczyć starości w Polsce, ale uległ przeobrażeniu po spotkaniu z doktor Klich-Rączką, która opiekuje się byłymi więźniami obozów koncentracyjnych, organizując dla nich również różne wydarzenia, m.in. ogniska, wycieczki, wspólne Wigilie, o czym możemy przeczytać w tej publikacji. To ona pozwoliła autorom tej książki porozmawiać z jej podopiecznymi i opisać ich powojenne losy. Tym razem już nie oni opowiadają, nie oni piszą – pałeczkę odbiera kolejne pokolenie.

Daję sobie rękę uciąć (no, może palec), że wiele osób spotkało się z okładką tej książki. Jest dość specyficzna, podobnie jak tytuł i nie ukrywajmy, że tak samo chwytliwa. Reportaż jest podzielony na pięć historii dotyczących byłych więźniów KL Auschwitz, zgrabnie ułożonych, by nie pomylić żadnej z opisywanych osób (co i tak może się zdarzyć). Tekst poprzetykany jest współczesnymi zdjęciami, pochodzącymi z terenu dzisiejszego muzeum lub portretami byłych więźniów, a nawet nagrobkami (niektóre stoją puste; wiele osób, m.in. Karol Tendera ma wykupione miejsce na cmentarzu), wszystko utrzymane w tonacji czarno-białej, jakby żałobnej. To podkreśla charakter tej publikacji – jest przede wszystkim pożegnaniem nas z nimi oraz byłych więźniów z obozem, tym razem definitywnym. Warto nadmienić, że mimo, iż dane osoby przeżywały obóz (lub obozy) i marsz śmierci, to jednak wciąż do niego wracały we wspomnieniach oraz we śnie, tym bardziej gwałtownie, im silniej próbowały je od siebie odepchnąć. Wspomniana wyżej doktor zajmowała się takimi właśnie powrotami – syndromem KZ.

Jeśli ktoś miał szansę porozmawiać z takim człowiekiem (byłym więźniem KL), to wie, że jest to wyjątkowe spotkanie, jedyne w swoim rodzaju. Często pomimo opowiadanych zdarzeń, to ich charyzma i osobowość robi największe wrażenie. Uśmiech, jaki mimo tak wielu życiowych trudności pojawia się na ich twarzach.

Nie mogę przytoczyć po kolei każdej historii zawartej w tej książce (nie po to też tu jestem), ale odniosę się do kilku fragmentów. Każda opowieść jest dramatyczna, zawiera chwilę szczęścia, ale też smutku. Niektórzy to w KL Auschwitz stracili całą swoją młodość, niektórzy prócz cierpień odnaleźli miłość. Pokazują, że nie chcą być definiowani wyłącznie przez swoje wspomnienia obozowe (jak Stefan Lipniak, jeden z bohaterów). Przede wszystkim są ludźmi, którzy jeżdżą na wycieczki, czekają na autobus, stoją w kolejne do lekarza. Często znamy ich z widzenia, ale poza ich obozową stroną, nie wiemy o nich zbyt wiele. Naznaczeni traumą, niosą świadectwo okrucieństwa, a dzięki silnej woli walki, starają się dalej żyć.

Najbardziej wzruszyła mnie chyba historia Lidii Maksymowicz, która do obozu trafiła jako trzyletnia dziewczynka, miała do czynienia z doktorem Mengele. Niewiele pamięta, ale to właśnie te traumatyczne przeżycia ukształtowały jej osobowość, narzuciły sposób patrzenia na świat (gdzie „zabawa w selekcję obozową” jest czymś naturalnym). Jesteśmy obok niej, gdy odnajduje swoją biologiczną matkę. Ujęła mnie również postać Karola Tendery i jego nieprzerwanej walce z używaniem zakłamanego terminu „polskie obozy koncentracyjne”.

Z jedynych minusów tej książki (które mogą być przez pewne osoby uznane za plusy), jakie rzuciły mi się w oczy, to może zbyt krótkie lub okrojone reportaże o danych postaciach. Wciągamy się w daną historię, a nagle zostaje ona przerwana, a my podążamy za kolejną opowieścią. W takich wybiórczych odsłonach czytelnik może się pogubić, szczególnie jeśli wcześniej nic nie wiedział o danych osobach. Format książki również jest zastanawiający - wielkie litery i marginesy, dużo zdjęć, co powoduje podejrzenia (przynajmniej u mnie), że ta publikacja spokojnie mogła się zmieścić na jakiś 100 stronach. Ale zdaję sobie sprawę z faktu, że to rzecz gustu - taki format większość ludzi czyta swobodnie i szybko, uznając taki sposób za wizualnie lepszy. 

Uważam, że to książka wartościowa, możliwe, że pierwsza, która pokazująca byłych więźniów KL Auschwitz od innej strony, od tej bardziej codziennej, a tym samym ludzkiej. Polecam ją szczególnie czytelnikom, którzy nie czują się dobrze w tej „smutnej” tematyce, a jednak chcieliby się czegoś dowiedzieć. Te reportaże są stonowane i przystępne, a zarazem niezwykle poruszające. Być może to ostatnie chwile spędzone ze świadkami tej części historii, dlatego warto poświęcić im chwilę.